(Denken en wetenschap in onze cultuur / Moderne wetenschap)
Copernicus: een zonaanbidder die voorzichtig durft te kijken
Nieuw 14/03/2002
Samenvatting: Copernicus geeft de groeiende onrust over Aristoteles' model stem met zijn - posthume - publicatie over zijn opvattingen: een stelsel met de zon in het midden en de rest er omheen draaiend. Hij schatte, wellicht terecht, dat de tijd nog niet rijp was voor zoiets revolutionairs. Galileï is de eerste die het durft te noemen.
De eerste ons bekende persoon, die de euvele moed heeft om een alternatief te publiceren voor het kosmologisch model van Aristoteles, is de Poolse domheer van Frauenburg, Niklaus Koppernigk (Copernicus), die leefde 1473-1543, zo ongeveer gelijk met Luther. Deze man was een bewonderaar van Pythagoras, die aan de zon een centrale rol toekende. Daarom staat de zon bij Copernicus in het middelpunt, draait alleen de maan om de aarde en draait de hele rest om de zon. Zijn waarnemingen waren gebrekkig en leidden met zijn zonne-vooroordeel tot een systeem, dat van het model van Aristoteles belangrijk verschilde. Dat betekende niet, dat het beter was. Aristoteles’ – door Ptolemaeus verbeterde – systeem voldeed redelijk goed voor het voorspellen van zon- en maansverduisteringen en de tijden van verschijnen en op- en ondergang van de planeten.
Copernicus twijfelde lange tijd aan de juistheid van zijn opvattingen. Hij keek en dacht. Vooral dat laatste. Maar hij kon tot geen andere conclusies komen. Wat moet die man slecht geslapen hebben! Want hij kritiseerde hier niemand minder dan het tot dan toe onaantastbare genie van Aristoteles. Die ook nog eens door zijn werkgever, de kerk, min of meer heilig verklaard was. Dat bezorgt een mens toch hoofdpijn, nietwaar? Daar kwam nog iets bij. Als hij dit publiceerde, dan kon hij z’n job wel vergeten. En zijn rustige leven ook. Copernicus zag de inquisitie al opdraven! Daarom vertelde hij over zijn ontdekkingen alleen aan zijn beste vrienden. Die echter niet allemaal zo zwijgzaam waren, want zijn ideeën werden toch bekend. Zelfs Luther heeft er bij geruchte van vernomen en schijnt het bij één van zijn beroemde tafelgesprekken met een sneer te hebben afgedaan. Een standpunt over deze dingen heeft Luther nooit ingenomen, daarvoor was zijn informatie te fragmentarisch.
Eindelijk heeft Copernicus op zijn sterfbed toestemming gegeven tot publikatie van zijn boek over zijn ontdekkingen. Niet dapper, wel handig! De Revolutionibus Orbium Coelestium, (Van de omwentelingen der hemelse lichamen). Geruime tijd is zijn werk als onjuist en niet ter zake doende genegeerd. Overigens waren in zijn optiek die omwentelingen nog wel cirkelvormig. Een goede kijker had Copernicus nog niet ter beschikking. En eh… iedereen wist toch, dat die cirkelvormig waren! Zijn basis-opvatting is – weliswaar sterk gewijzigd, aangevuld en uitgebreid – in hoofdzaak nog de grondslag van onze huidige modellen.