(Denken en wetenschap in onze cultuur / Moderne wetenschap)
Onderwerpen en toepassingen van de moderne wetenschap
Nieuw 14/03/2002
Samenvatting: De moderne wetenschap gaat een ware triomftocht. Inzicht en kennis van de ons omringende wereld groeien. En de samenleving ondervindt in toenemende mate de grote positieve invloed daarvan. Denk aan de zegen van de medische wetenschap. Francis Bacon zou wellicht nog wat stijfjes glimlachen in zijn graf. De verguizing die hem vandaag de dag ten deelt valt, zou hij niet achten.
Onderwerpen
De aandacht van de moderne wetenschap concentreerde zich in het begin op de kosmologie, zeg maar, de heelalkunde: hoe zit het heelal in elkaar, hoe bewegen zon, maan en planeten, hoe verhouden zij zich tot de vaste sterren, wat zijn nova’s en kometen. Dit soort vragen. Dat was nodig om twee redenen: ten eerste begint daar alle wetenschap, met de macrokosmos, en ten tweede moest men zich duidelijk profileren ten opzichte van de achterhaalde modellen van Aristoteles, die nog lange tijd zeer krachtige kerkelijke en vooral wetenschappelijke steun genoten. Daarna komen de gebieden van de aardse natuurkunde meer in het vizier: luchtdruk, mechanica, verbranding, warmte en licht, elektriciteit en magnetisme, thermodynamica. Deze onderzoeken leiden weer andere gebieden van de wetenschap in, zoals bijv. de chemie. Maar ook het gebied van het leven, de biologie, de medische wetenschap, de historische en de aardwetenschappen komen langzaam aan in zicht. Men begint steeds verfijnder modellen van de structuur van de materie te construeren. Alle onderzoeksgebieden schijnen elkaar steeds dichter te naderen. Het lijkt wel of al die verschijnselen manifestaties zijn van een gering aantal basisprincipes, die de Schepper in eindeloze variatie heeft gecombineerd. Hoe dieper men doordringt in de geheimen van de materie (Einstein: materie en energie zijn twee verschijningsvormen van hetzelfde, Niels Bohr: model van het atoom, Werner Heisenberg: onzekerheidsprincipe), des te moeilijker wordt het om nog te beschrijven wat men precies waarneemt. Niet meer de deeltjes en de verschijnselen zelf worden waargenomen, maar de gevolgen van hun bestaan en bewegen. Instrumentarium, gebruikt om in deze microkosmos nog te kunnen waarnemen, beďnvloedt door het enkele feit van die waarneming de te meten verschijnselen zelf. Latere onderzoekers vermoeden en hopen, dat er een model van de werkelijkheid kan worden gebouwd, dat werkelijk alles omvat. Maar telkens als het bijna zover is, blijken er steeds weer nieuwe barričres op die weg te zijn.
Toepassingen
Heel wat van die ontdekkingen hebben de mogelijkheid geopend tot nieuwe vindingen op het gebied van allerlei soorten techniek, van het medisch handelen, van de landbouw, de chemische en andere industrie. Gigantisch zijn de veranderingen, die de westerse wereld ten gevolge van de moderne wetenschap heeft ondergaan. En, vooral in de eerste tijd, vaak tot grote zegen van mens en samenleving. Maar daarin is langzaam aan verandering gekomen. Nieuwe vindingen en ontdekkingen zijn in toenemende mate ook in negatieve zin gebruikt gaan worden. En hoe krachtiger de nieuwe ontdekkingen waren, des te dramatischer zijn de negatieve gevolgen gebleken. Denk bijv. aan de constructie van de moderne ABC-wapens, of de nadelige gevolgen van grootschalige toepassing van de techniek voor de leefomgeving. Naast heil, in de traditie van Francis Bacon in toenemende mate ook meer en groter onheil. En, je raadt het al, dat hangt ook weer samen met een belangrijke verandering in het westerse denken. Daarover in het volgende hoofdstuk.