(Denken en wetenschap in onze cultuur / De 18e/19e eeuw)
Cuvier en Malthus
Nieuw 14/03/2002
Samenvatting: Cuvier is een van de laatste vertegenwoordigers in biologie en paleontologie, die nog vaag refereren aan bijbelse noties. Van harte gaat het al niet meer. Malthus heeft al deze 'ballast' van zich afgeworpen, filosofeert onbekommerd over de strijd om het bestaan en adviseert, om de 'onderklasse' een handje te helpen in haar hopelijk spoedige ondergang. Barmhartigheid is het 'nieuwe denken' vreemd.
Eerst iemand die nog min of meer vanuit bijbelse noties werkte, al vermeed hij zorgvuldig de indruk, de Bijbel als gezaghebbend te aanvaarden: de Franse natuurkundige Georges Cuvier (1769-1832), afkomstig uit een gelovig protestants gezin, en een brilliant student en geleerde. Hij wordt genoemd de 'vader van de paleontologie'. Hij concludeerde uit de fossielenvondsten, dat er verschillende catastrofes waren geweest, waarna de aarde opnieuw bevolkt werd. De laatste en grootste van deze catastrofes was volgens Cuvier de grote vloed in Noachs tijd, die we in Genesis vinden. Jammer genoeg is deze lijn van onderzoek na Cuvier niet voortgezet, omdat de ideeën die later in Darwins evolutietheorie werden uiteengezet, de maatschappij begonnen te veroveren.
Dan iemand die denkt en werkt vanuit dezelfde principes als Hegel: de Engelsman Thomas Robert Malthus (1766-1834). Voor hem heeft de Bijbel als bron voor wat dan ook volledig afgedaan. Rousseau en Hume waren vrienden van zijn ouders. In hem kunnen we zien wat Immanuël Kant terecht vreesde: de mens is onderdeel van de machinerie geworden, hij is in de onderverdieping terecht gekomen, waar alle zin en waarde hem ontnomen zijn, hij is gereduceerd tot een element in het cijfermateriaal van overenthousiaste Hegel-toepassers. Malthus schrijft in 1798 zijn Essay on the Principle of Population waarin hij stelt dat een populatie (bevolking) groeit volgens een meetkundige reeks (bijv. 1, 2, 4, 8, 16, 32, 64, etcetera), terwijl de voedselproductie slechts kan groeien volgens een rekenkundige reeks (dus: 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, etcetera), zodat al snel gebrek aan voedsel ontstaat. Dit wordt opgelost doordat grote aantallen verhongeren en omkomen in de strijd om de voedselvoorraden, en zo herstelt zich het evenwicht weer. Dus: ellende, misdaad en miserie zijn de sturende processen om de bevolking op een optimale grootte te houden. En zo hoort het ook. In de praktijk echter zijn er vele factoren, die de omvang van een populatie regelen, niet alleen bij de dieren, maar ook bij de mensen. Maar Malthus' voorbarige conclusie was, dat de armen en minder-bedeelden zo beroerd mogelijk moesten worden gehuisvest, liefst bij stinkende moerassen, zodat eventueel de pest weer kon uitbreken; zodoende zou de bevolking op peil worden gehouden, en bleven de best aangepasten en sterksten over. Verdwenen is hier elke notie die nog herinnert aan de Bijbel en het oorspronkelijke christendom, waar barmhartigheid en het zichzelf ten dienste stellen van allen dingen zijn die ons worden aanbevolen, en die ook werden gepraktiseerd. Verkeerde filosofie leidt tot verkeerde politieke, maatschappelijke, sociale en godsdienstige praktijken. Malthus was een van Charles Darwins grote inspiratoren.
(N.B.: Gestimuleerd door Malthus' alarmerende ideeën werden overal verenigingen opgericht die geboortebeperking propageerden, om de door Malthus voorziene rampen af te wenden. Zo ook in Nederland, waar de (Nieuw-)Malthusiaanse Bond werd opgericht, die later is opgegaan in de NVSH, de Nederlandse Vereniging voor Sexuele Hervorming.)