(Denken en wetenschap in onze cultuur / Renaissance en Humanisme)
Renaissance en Humanisme: ook los van God en zijn geboden
Nieuw 14/03/2002
Samenvatting: In naam was er nog veel christelijks en kerkelijks aan Renaissance en Humanisme, maar in feite was het een heidens gebouw, gebaseerd op het Griekse denken en slechts opgetuigd met een bijbels-aandoende buitenkant. Maar niet ieder zag dat aanstonds.
De Renaissance maakt de weg vrij voor een stroming, die in de Europese cultuur veel invloed zal krijgen en nog heeft: het Humanisme. En dan bedoel ik niet alleen en zelfs niet in de eerste plaats organisaties die zich met die naam tooien, zoals het Humanistisch Verbond in Nederland, maar de geesteshouding die zich tegenover het evangelie verzelfstandigt, die dit aardse leven ziet als het enige, en die elke normering die van God komt, afwijst. In het begin is dat nog niet direct zo duidelijk. Veel humanisten – bijv. Erasmus in de 16e eeuw – zijn nog nominaal christen en onderwerpen zich nog aan de kerk, meestal om praktische redenen, en bespotten haar verval.
Maar de Engelsman Thomas More beschrijft in zijn Utopia een geïdealiseerde (nou ja, enkele Brave new world-trekjes daargelaten) samenleving, die het zonder God kan stellen en blijkbaar toch gelukkig is. Alsof hij zeggen wil: zie je wel, dat je voor een goede samenleving God en kerk helemaal niet nodig hebt. Nu, in zo’n papieren samenleving zal dat wel waar zijn. Daarin kun je mensen naar je eigen opvatting creëren. Maar of dat voor een reëel bestaande samenleving ook opgaat, is iets wat ernstig betwijfeld moet worden. Van de communistische Hongaarse regering is bekend, dat zij de Gereformeerde kerken aldaar indertijd verzocht heeft, een serie radio-uitzendingen over de Tien Geboden te maken, om de zeer storende afbraak van de moraal in dat land weer wat op te krikken. Zij hadden duidelijk minder fiducie in hun humanistische idealen dan toentertijd Thomas More. Maar hier ging het dus over een echte samenleving en echte mensen.