(Denken en wetenschap in onze cultuur / De 'Verlichting')
De algemene situatie
Nieuw 14/03/2002
Samenvatting: Europa is na de middeleeuwen geschokt en door elkaar geschud. De schijnbare culturele eenheid is voorgoed verleden tijd. Veel goeds is gewonnen, maar ook nieuwe dreigingen duiken op. Welke weg zal Europa kiezen?
De tijd die volgt op de Reformatie is er een van grote onrust. Europa zal nooit meer worden wat het geweest is. Alles lijkt in beweging gekomen te zijn. Vrije staten ontstaan, vooral in Noordwest-Europa. De macht van het Vaticaan is daar gebroken. Maar in het zuiden heeft de kerk heel wat terrein terugveroverd op de Reformatie. Het concilie van Trente (1545-1563) ontdoet de kerk van haar ernstigste uitwassen en veroordeelt de Reformatie ten scherpste. Een eeuw van godsdienstoorlogen, kettervervolgingen en ander onheil volgt. De gruwelijke instelling van de Inquisitie doet zijn moorddadig werk, effectief en efficient. Halverwege de zeventiende eeuw eindigen met de vrede van Westfalen twee van de grootste conflicten: de dertigjarige oorlog (1618-1648) in Duitsland en het conflict van de Nederlanden met Spanje, de zgn. tachtigjarige oorlog (1568-1648). Wat zijn nu de vooruitzichten voor Europa, voor het denken daar? We kijken straks naar drie stromingen:
· De Renaissance, de grote beweging van machtige geesten tegen de bekrompenheid en de godslasterlijke toestanden in de kerk. Zij mondt uit in het Humanisme, dat niet alleen los wil van de kerk, maar los van elke autoriteit, inclusief de Schepper.
· De Reformatie, die ondanks de enorme tegenstand tot een grote zegen is geworden in het noordwesten van Europa. Zal zij de samenleving blijvend in positieve zin beïnvloeden?
· De moderne wetenschap, zo veelbelovend begonnen, was een echte terugkeer – voor het eerst in de Europese geschiedenis – naar de Bijbel als grond ook voor ons kennen. Zal zij haar vrijheid kunnen behouden?